71 năm ngành Điện cách mạng Việt Nam – Từ những viên gạch đầu tiên đến trụ cột bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia

Kể từ khi nhà máy điện đầu tiên ở Việt Nam ra đời đến nay, ngành Điện Việt Nam đã trải qua hơn một thế kỷ hình thành và phát triển đầy gian nan, thử thách nhưng cũng vô cùng oanh liệt. Trong chiến tranh, ngành Điện gắn bó với cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và khi hòa bình thì gắn bó mật thiết với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đặc biệt, trong suốt quá trình 71 năm xây dựng, trưởng thành và phát triển của ngành Điện cách mạng Việt Nam (1954 – 2025), ngành luôn nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh – người đã đặt nền móng tư tưởng cho sự phát triển của ngành Điện vì lợi ích của nhân dân.

Từ cơ sở vật chất nghèo nàn và lạc hậu tiếp quản từ người Pháp, sau 60 năm chiến đấu, bảo vệ, xây dựng và phát triển, ngành Điện cách mạng Việt Nam đã không ngừng lớn mạnh về mọi mặt, trở thành một ngành kinh tế - kỹ thuật hiện đại, bảo đảm cung cấp điện cho đất nước, góp phần duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế ở mức cao nhiều năm liên tục. Từ các cụm nhà máy - đường dây hoạt động độc lập theo từng khu vực, đến nay, hệ thống điện quốc gia là một thể thống nhất, các đường dây và trạm biến áp truyền tải và phân phối trải khắp các miền của đất nước, trong đó trục xương sống là hệ thống tải điện siêu cao áp 500 kV Bắc - Nam.

Dấu ấn lịch sử từ những ngày đầu tiếp quản

Chỉ hơn hai tháng sau ngày tiếp quản Thủ đô, ngày 21-12-1954, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến thăm Nhà máy Điện Yên Phụ và Nhà máy Đèn Bờ Hồ. Tại đây, Người căn dặn cán bộ, công nhân ngành Điện: “Nhà máy này bây giờ là của nhân dân, của Chính phủ, của các cô, các chú. Các cô, các chú là chủ thì phải gìn giữ nhà máy, làm cho nó phát triển hơn nữa…” Lời căn dặn ấy không chỉ thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Bác Hồ đối với ngành Điện, mà còn trở thành kim chỉ nam cho các thế hệ cán bộ, công nhân ngành Điện Việt Nam trong suốt chặng đường xây dựng và phát triển.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến thăm Nhà máy Điện Yên Phụ và Nhà máy Đèn Bờ Hồ ngày 21/12/1954

Nhằm ghi nhớ sự kiện lịch sử này, ngày 12-10-2009, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Quyết định số 1594/QĐ-TTg, chính thức lấy ngày 21-12 hằng năm là Ngày Truyền thống ngành Điện lực Việt Nam – ngày hội lớn của toàn ngành, góp phần giáo dục truyền thống và khơi dậy phong trào thi đua lao động sản xuất.

Xây dựng ngành Điện trong gian khó và chiến tranh (1954–1975)

Thủ tướng Phạm Văn Đồng tiếp đoàn chuyên gia Trung Quốc đầu tiên  sang giúp khôi phục sản xuất tại Nhà máy Điện Hà Nội (1956-1957)

Tiếp quản cơ sở vật chất điện lực nghèo nàn, lạc hậu do thực dân Pháp để lại, ngành Điện cách mạng Việt Nam bắt đầu từ những “viên gạch” hết sức khiêm tốn.

Năm 1955, cơ quan quản lý nhà nước đầu tiên chuyên trách lĩnh vực điện được thành lập, đánh dấu sự ra đời chính thức của ngành Điện cách mạng.

Năm 1958, đường dây trung áp 35 kV đầu tiên được xây dựng, mở đầu cho việc hình thành lưới điện truyền tải có quy mô.

Năm 1961, Nhà máy Nhiệt điện Uông Bí – nhà máy nhiệt điện công suất lớn đầu tiên ở miền Bắc – ra đời, giữ vai trò chủ lực cung cấp điện cho công nghiệp và đời sống, đồng thời là biểu tượng của tinh thần “vừa sản xuất, vừa chiến đấu”.

Năm 1962, tuyến đường dây 110 kV đầu tiên của miền Bắc được xây dựng, nâng tầm năng lực truyền tải điện.

Năm 1964, Thủy điện Thác Bà – nhà máy thủy điện công suất lớn đầu tiên ở miền Bắc – được xây dựng, đánh dấu bước trưởng thành vượt bậc của ngành Điện về trình độ kỹ thuật và tổ chức thi công.

Trong những năm chiến tranh phá hoại ác liệt, cán bộ, công nhân ngành Điện đã kiên cường bám trụ, bảo vệ nhà máy, đường dây, đảm bảo dòng điện không tắt, góp phần quan trọng vào hậu phương lớn miền Bắc.

Khôi phục và phát triển sau ngày đất nước thống nhất (1975–1990)

Sau năm 1975, ngành Điện bước vào giai đoạn khôi phục, thống nhất và mở rộng hệ thống điện trên phạm vi cả nước.

Năm 1975, thành lập Công ty Điện lực miền Trung;

Năm 1976, thành lập Công ty Điện lực miền Nam, từng bước thống nhất quản lý và vận hành hệ thống điện quốc gia.

Năm 1979, xây dựng tuyến đường dây 220 kV đầu tiên và khởi công Thủy điện Hòa Bình – công trình thủy điện lớn nhất Việt Nam thời bấy giờ, có ý nghĩa chiến lược cả về năng lượng, phòng chống lũ và phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bằng sông Hồng.

Bước ngoặt lịch sử với hệ thống điện quốc gia thống nhất (1990–2000)

Một dấu mốc mang tính lịch sử của ngành Điện là việc xây dựng và đưa vào vận hành đường dây siêu cao áp 500 kV Bắc – Nam (1992–1994). Công trình đã kết nối hệ thống điện ba miền thành một thể thống nhất, tạo “xương sống” cho lưới điện quốc gia.

Đưa vào vận hành đường dây siêu cao áp 500 kV Bắc – Nam (1992–1994)

Cùng với đó: Năm 1994, thành lập Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia và Tổng Công ty Điện lực Việt Nam, nâng cao năng lực quản lý, điều hành hệ thống điện trong điều kiện phát triển mới.

Tiếp tục hành trình bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia (2000–2012)

Nhà máy Thủy điện Sơn La 

Bước vào thế kỷ XXI, ngành Điện Việt Nam tiếp tục bứt phá với hàng loạt công trình quy mô lớn, tiêu biểu là Thủy điện Sơn La (2005–2012) – nhà máy thủy điện lớn nhất Việt Nam. Việc hoàn thành công trình sớm hơn kế hoạch đã khẳng định năng lực làm chủ khoa học – công nghệ, tổ chức quản lý và thi công các công trình năng lượng lớn của đội ngũ cán bộ ngành Điện Việt Nam.

Năm 2006, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) được thành lập, đánh dấu bước chuyển quan trọng về mô hình tổ chức và quản trị ngành.

Đa dạng hóa nguồn điện và hiện đại hóa lưới điện (2010–2020)

Giai đoạn này chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của cơ cấu nguồn và lưới điện: Nhiệt điện khí Phú Mỹ, Cà Mau đưa khí thiên nhiên trở thành trụ cột trong hệ thống điện quốc gia; Đường dây 500 kV mạch 2 nâng cao độ an toàn, ổn định và linh hoạt vận hành; Điện mặt trời, điện gió phát triển, đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có tốc độ phát triển năng lượng tái tạo nhanh trong khu vực.

Bước vào kỷ nguyên chuyển dịch năng lượng 2020 - 2025 

Hiện nay, ngành Điện Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với những định hướng chiến lược: Chuyển dịch sang năng lượng sạch, bền vững; Phát triển lưới điện thông minh, đẩy mạnh chuyển đổi số; Đảm bảo an ninh năng lượng gắn với tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.

Trải qua 71 năm, mỗi công trình điện tiêu biểu không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật – kinh tế, mà còn là kết tinh của trí tuệ, mồ hôi và bản lĩnh của các thế hệ người thợ điện Việt Nam. Từ Uông Bí, Thác Bà, Hòa Bình, Sơn La đến đường dây 500 kV Bắc – Nam, ngành Điện đã và đang giữ vững vai trò trụ cột trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, góp phần thắp sáng niềm tin và khát vọng phát triển của dân tộc Việt Nam.

Ban TT&VHDN.EVNNPC (tổng hợp và biên tập)